दक्षिण आफ्रिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष आणि वर्णद्वेषविरोधी लढ्याचे उध्वर्यू नेल्सन मंडेला यांचे फुफ्फुसांमधील जंतुसंसर्गाच्या आजाराने शुक्रवारी जोहान्सबर्गमध्ये त्यांच्या राहत्या घरी निधन झाले. मंडेला यांच्या निधनाने एका क्रांतिकारी पर्वाचा अन्त झाला. ९५ वर्षांच्या या नोबेल आणि भारतरत्नविजेत्या नेत्याच्या कार्यकर्तृत्वावर एक दृष्टीक्षेप...
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
प्रवाहाविरुद्ध जाण्याची निर्भिडता, सत्यता, ध्येयवाद आणि सर्वस्व झोकून देण्याची सिद्धता
असणारा आणि विषमतेला भेदून समतेचे कलमीकरण करणारा क्रांतिकारी महापुरुष आणि दक्षिण आफ्रिकेचा मदिबा अर्थात राष्ट्रपिता, पहिले कृष्णवर्णीय राष्ट्राध्यक्ष नेल्सन मंडेला यांचे वयाच्या ९५ व्या वर्षी शुक्रवारी ६ डिसेंबरला पहाटे जोहान्सबर्ग येथे निधन झाले. भारतरत्न
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या महापरिनिर्वाणदिनी मंडेला नावाच्या आणखी एका समतेच्या सूर्याचा अस्त झाला. तमाम भारतीयांनी बाबासाहेबांबरोबरच मंडेलांनाही अभिवादन केले. मंडेला यांनी रक्ताचा एक थेंबही न सांडता दक्षिण आफ्रिेकेत क्रांती घडवून आणली. काळे आणि गोरे अशा वर्णभेदाला अqहसेच्या मार्गाने मुठमाती देऊन कृष्णवर्णीयांच्या अंधारमय जीवनात प्रकाश आणला. अशा या नेत्याची गेल्या साडेपाच महिन्यांपासून मृत्यूशी सुरू असलेली झुंज संपली आणि ६ डिसेंबरला मंडेला
नावाचे वादळ शमले.
वर्णभेद आणि वंशवादाच्या विरोधात आवाज बुलंद करणा-या मंडेला यांनी आयुष्यभर महात्मा गांधी यांच्या आदर्शांवर वाटचाल केली. दक्षिण आफ्रिकेचे महात्मा गांधी म्हणूनही त्यांना संबोधले जात होते. सुमारे तीन शतकांच्या वर्ण वर्चस्ववादानंतर दक्षिण आफ्रिकेस लोकशाही राष्ट्र बनविण्याचे श्रेय मंडेला यांच्याकडेच जाते. त्यांनीच काळ्या आफ्रिकन माणसांना न्याय हक्क मिळवून दिले. दक्षिण आफ्रिकेत काळ्या आफ्रिकन लोकांचा
अनन्वित छळ केला जात होता त्यामुळे या लोकांच्या न्याय हक्कांसाठी मंडेला यांना लढा उभारावा लागला. आपल्या समृद्धीसाठी आणि आनंदासाठी ज्या अमेरिकन धनदांडग्यांनी आणि सरंजामी वृत्तीच्या गोèयांनी आफ्रिकेच्या किना-यावर
आपली जहाजे पाठवून तिथल्या काळ्या लोकांना साखळदंडांनी बांधून त्यांच्या देशात नेले. त्यांना गुलाम बनवून त्यांच्या घामावर एक देश उभा केला. त्याच गो-यांनी त्यांच्या माणूसपणाचे हक्क नाकारले. त्यांना प्राण्यांपेक्षाही वाईट वागणूक दिली. या अन्याय-अत्याचाराविरुद्ध तत्कालिन नेते मार्टिन ल्यूथर qकग यांनी अशा गुलामांना संघटित करून आवाज उठविला; पण त्यानंतर लगेच त्यांची हत्या झाली. त्यानंतरही काळ्या माणसांचा छळ सुरूच होता. खाणीतून मिळणारे हिरे, सोने यांच्या लोभाने आलेल्या ब्रिटिशांनीही काळ्या माणसांकडे श्रम करणारे एक शरीर एवढेच पाहिले. मंडेला यांनी वर्णभेदाच्या विरोधात लढा उभारला आणि समतेचा नारा देत आंदोलन सुरू केले. ते सांगत की, मी केवळ गो-यांकडून होणा-या अन्यायाच्याच नाही तर काळ्यांकडून होणा-या अन्यायाच्या विरोधात आहे. मी एक लोकशाहीवादी आणि स्वातंत्र्यांचा समर्थक आहे. ज्यात सगळे समान असतील आणि सगळ्यांना
समान संधी मिळेल. त्यांनी वर्णभेद आणि वंशवादाविरोधात शांततामय मार्गाने संघर्ष केला. १९५२ ते १९६४ दरम्यान दक्षिण आफ्रिकेत शांततेच्या मार्गाने वर्णभेदाविरुद्ध निदर्शने, आंदोलने केली जात होती. त्या दरम्यान शार्पविल येथे भीषण हत्याकांड घडले ज्यात ९६ लोक मारले गेले.
तेव्हापासून मंडेला यांच्या आंदोलनाची दिशा बदलली. त्यांना वाटत होते की, आता अहिंसेने काहीही साध्य होणार नाही. मात्र त्यांनी नाउमेद न होता अहिंसेचा मार्ग सोडला नाही. मंडेला यांना ५ ऑगस्ट १९६२ ला अटक करण्यात आली. त्यांनी आपल्या आयुष्याची २७ वर्षे रॉबेन द्वीपच्या तुरुंगात घालवावी लागली. तुरुंगातही त्यांना वर्णभेदाचा अनुभव आला. तिथे काळ्या लोकांना वेगळे ठेवले जात होते शिवाय त्यांना जेवणही कमी दिले जायचे. तुरुंगात असतानाच मंडेला यांची लोकप्रियता जगभर वाढत गेली आणि त्यांना दक्षिण आफ्रिकेतील एक महत्त्वपूर्ण नेता म्हणून मानले जाऊ लागले. १९९० मध्ये त्यांची सुटका झाली. त्यानंतर चार वर्षांनंतरच १९९४ मध्ये ते आफ्रिकन नॅशनल काँग्रेसच्या बॅनरखाली ते लोकशाही पद्धतीने निवडून
आलेले पहिले कृष्णवर्णीय राष्ट्राध्यक्ष बनले. १९९४ ते १९९९ पर्यंत ते दक्षिण आफ्रिकेचे राष्ट्राध्यक्ष होते. न्यायाचा विचार केवळ गुन्ह्याला शिक्षा असा न करता वेगळा काही असू शकतो, यावर त्यांचा दृढ विश्वास होता. त्यांच्या या विचारमूल्य आणि ऐतिहासिक कार्यामुळे त्यांना १९९३ मध्ये शांततेसाठीच्या नोबेल पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. तर १९९० मध्ये भारत सरकारने त्यांना भारतरत्न हा देशातील सर्वोच्च मानाचा पुरस्कार देऊन गौरविले आहे.
कौटुंबिक पाश्र्वभूमी
नेल्सन रोहिल्हाला मंडेला यांचा जन्म १८ जुलै १९१८ साली केप प्रांताच्या कुनु त्रांसकेई (मवेजा)
गावात झाला. मंडेला यांचे वडील गेडला हेनरी गावाचे प्रधान होते. त्यांच्या कुटुंबाचा संबंध शाही कुटुंबाशी होता. मंडेला यांची आई एक मेथडिस्ट ख्रिश्चन होती. मंडेला यांचे शालेय शिक्षण क्लार्क बेरी मिशनरी शाळेत झाले. विद्यार्थी अवस्थेतच त्यांना वर्णभेदाचे चटके सहन करावे लागले. शाळेतच त्यांना सांगितले जायचे की, तुझा रंग काळा आहे, जर तू ताठ मानेने चाललास तर तुला अटक होऊ शकते. अशा अनेक अपमानजनक गोष्टींचा त्यांच्या मनावर
खोलवर परिणाम झाला. मंडेला यांनी हेल्डटाऊन येथून पदवी घेतली. केवळ काळ्या लोकांसाठी असलेले ते महाविद्यालय होते. त्याशिवाय त्यांनी अफ्रिकेतील युनिव्हर्सिटी ऑफ फोर्ट हेयर, लंडन युनिव्हर्सिटी आणि युनिव्हर्सिटी ऑफ विटवाटरसॅरेंडमध्ये उच्च शिक्षण झाले. १९४० पर्यंत नेल्सन आणि ऑलिवर आपल्या
विद्रोही राजकीय विचारांच्या कारणाने महाविद्यालयात चर्चेत होते त्यामुळेच त्यांना महाविद्यालयातून बाहेर करण्यात आले. त्यानंतर त्यांनी जोहान्सबर्ग गाठले. तिथे त्यांनी एक नोकरी मिळविली. मात्र नोकरी करीत असताना त्यांना काळे असल्यामुळे रोजच अपमानाचे चटके सहन करावे लागत. १९४४ मध्ये त्यांनी त्यांचा मित्र वाल्टर सिसुलू यांची बहिण इव्हलिन एनतोको मेस यांच्याशी विवाह केला. त्यानंतर त्यांनी विनी मंडेला आणि नंतर ग्रेसा माशेलसोबत विवाह केला. विनी मंडेलांशी त्यांचे जास्त काळ पटले नाही कारण विनी मंडेलाला अधिक राजकीय महत्त्वाकांक्षा होती त्यामुळे ते वेगळे झाले.
दक्षिण आफ्रिकेचा ‘महात्माङ्क
नेल्सन मंडेला यांनी जीवनभर महात्मा गांधी यांच्या विचार मूल्यांवर वाटचाल केली. मंडेला यांना दक्षिण आफ्रिकेचे महात्मा गांधी म्हणून संबोधले जाते. कारण दोघांच्याही विचारांमध्ये बहुतांशी साम्य होते. १९९९ मध्ये मंडेला यांना अqहसेच्या जागतिक आंदोलनासाठी गांधी-qकग एडवर्ड पुरस्काराने गौरविण्यात आले. त्यांना हा पुरस्कार महात्मा गांधी यांची नात इला गांधी यांच्या हस्ते देण्यात आला होता. मंडेला यांनी तुरुंगात असताना महात्मा गांधी यांच्याशी संबंधित अनेक ग्रंथांचे वाचन केले. मंडेला यांनी आपली संपूर्ण संघर्षमय वाटचाल गांधींनी सांगितलेल्या मार्गावरून केली.
१९९९ मध्ये आपल्या राष्ट्राध्यक्ष पदाचा कार्यकाळ पूर्ण केल्यानंतर मंडेला यांनी सक्रिय राजकारणातून संन्यास घेतला होता. त्यानंतर ते आपल्या जन्मगावी कुनु त्रांसकेई येथे जाऊन आपले आयुष्य शांतपणे व्यतीत करीत होते. जुलै २०१० मध्ये ते सार्वजनिकरित्या लोकांसमोर आले होते. त्यानंतर त्यांच्या फुफ्फुसांमध्ये जंतुसंसर्ग झाला होता त्यामुळे मार्च २०१३ मध्ये त्यांना उपचारासाठी प्रीटोरिया हॉस्पिटलमध्ये दाखल करण्यात आले होते. त्यांची प्रकृती सुधारली होती. मात्र पुन्हा त्रास होऊ लागल्याने जूनमध्ये त्यांना हॉस्पिटलमध्ये दाखल केले होते. त्यांच्या प्रकृतीबद्दल सा-या जगातून qचता व्यक्त केली जात होती. ठिकठिकाणी मंडेला यांचे प्राण वाचावेत म्हणून प्रार्थना केल्या जात होत्या. अखेर शुक्रवारी त्यांची प्राणज्योत मालवली. त्यांच्या निधनाने जगभरातून शोक प्रतिक्रिया व्यक्त केल्या जात
आहेत. मंडेला यांच्या निधनाने इतिहास रचणा-या एका क्रांतिकारी पर्वाचा अन्त झाला आहे. अशा या थोर नेत्यास त्रिवार अभिवादन !
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
प्रवाहाविरुद्ध जाण्याची निर्भिडता, सत्यता, ध्येयवाद आणि सर्वस्व झोकून देण्याची सिद्धता
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या महापरिनिर्वाणदिनी मंडेला नावाच्या आणखी एका समतेच्या सूर्याचा अस्त झाला. तमाम भारतीयांनी बाबासाहेबांबरोबरच मंडेलांनाही अभिवादन केले. मंडेला यांनी रक्ताचा एक थेंबही न सांडता दक्षिण आफ्रिेकेत क्रांती घडवून आणली. काळे आणि गोरे अशा वर्णभेदाला अqहसेच्या मार्गाने मुठमाती देऊन कृष्णवर्णीयांच्या अंधारमय जीवनात प्रकाश आणला. अशा या नेत्याची गेल्या साडेपाच महिन्यांपासून मृत्यूशी सुरू असलेली झुंज संपली आणि ६ डिसेंबरला मंडेला
नावाचे वादळ शमले.
वर्णभेद आणि वंशवादाच्या विरोधात आवाज बुलंद करणा-या मंडेला यांनी आयुष्यभर महात्मा गांधी यांच्या आदर्शांवर वाटचाल केली. दक्षिण आफ्रिकेचे महात्मा गांधी म्हणूनही त्यांना संबोधले जात होते. सुमारे तीन शतकांच्या वर्ण वर्चस्ववादानंतर दक्षिण आफ्रिकेस लोकशाही राष्ट्र बनविण्याचे श्रेय मंडेला यांच्याकडेच जाते. त्यांनीच काळ्या आफ्रिकन माणसांना न्याय हक्क मिळवून दिले. दक्षिण आफ्रिकेत काळ्या आफ्रिकन लोकांचा
अनन्वित छळ केला जात होता त्यामुळे या लोकांच्या न्याय हक्कांसाठी मंडेला यांना लढा उभारावा लागला. आपल्या समृद्धीसाठी आणि आनंदासाठी ज्या अमेरिकन धनदांडग्यांनी आणि सरंजामी वृत्तीच्या गोèयांनी आफ्रिकेच्या किना-यावर
आपली जहाजे पाठवून तिथल्या काळ्या लोकांना साखळदंडांनी बांधून त्यांच्या देशात नेले. त्यांना गुलाम बनवून त्यांच्या घामावर एक देश उभा केला. त्याच गो-यांनी त्यांच्या माणूसपणाचे हक्क नाकारले. त्यांना प्राण्यांपेक्षाही वाईट वागणूक दिली. या अन्याय-अत्याचाराविरुद्ध तत्कालिन नेते मार्टिन ल्यूथर qकग यांनी अशा गुलामांना संघटित करून आवाज उठविला; पण त्यानंतर लगेच त्यांची हत्या झाली. त्यानंतरही काळ्या माणसांचा छळ सुरूच होता. खाणीतून मिळणारे हिरे, सोने यांच्या लोभाने आलेल्या ब्रिटिशांनीही काळ्या माणसांकडे श्रम करणारे एक शरीर एवढेच पाहिले. मंडेला यांनी वर्णभेदाच्या विरोधात लढा उभारला आणि समतेचा नारा देत आंदोलन सुरू केले. ते सांगत की, मी केवळ गो-यांकडून होणा-या अन्यायाच्याच नाही तर काळ्यांकडून होणा-या अन्यायाच्या विरोधात आहे. मी एक लोकशाहीवादी आणि स्वातंत्र्यांचा समर्थक आहे. ज्यात सगळे समान असतील आणि सगळ्यांना
समान संधी मिळेल. त्यांनी वर्णभेद आणि वंशवादाविरोधात शांततामय मार्गाने संघर्ष केला. १९५२ ते १९६४ दरम्यान दक्षिण आफ्रिकेत शांततेच्या मार्गाने वर्णभेदाविरुद्ध निदर्शने, आंदोलने केली जात होती. त्या दरम्यान शार्पविल येथे भीषण हत्याकांड घडले ज्यात ९६ लोक मारले गेले.
तेव्हापासून मंडेला यांच्या आंदोलनाची दिशा बदलली. त्यांना वाटत होते की, आता अहिंसेने काहीही साध्य होणार नाही. मात्र त्यांनी नाउमेद न होता अहिंसेचा मार्ग सोडला नाही. मंडेला यांना ५ ऑगस्ट १९६२ ला अटक करण्यात आली. त्यांनी आपल्या आयुष्याची २७ वर्षे रॉबेन द्वीपच्या तुरुंगात घालवावी लागली. तुरुंगातही त्यांना वर्णभेदाचा अनुभव आला. तिथे काळ्या लोकांना वेगळे ठेवले जात होते शिवाय त्यांना जेवणही कमी दिले जायचे. तुरुंगात असतानाच मंडेला यांची लोकप्रियता जगभर वाढत गेली आणि त्यांना दक्षिण आफ्रिकेतील एक महत्त्वपूर्ण नेता म्हणून मानले जाऊ लागले. १९९० मध्ये त्यांची सुटका झाली. त्यानंतर चार वर्षांनंतरच १९९४ मध्ये ते आफ्रिकन नॅशनल काँग्रेसच्या बॅनरखाली ते लोकशाही पद्धतीने निवडून
आलेले पहिले कृष्णवर्णीय राष्ट्राध्यक्ष बनले. १९९४ ते १९९९ पर्यंत ते दक्षिण आफ्रिकेचे राष्ट्राध्यक्ष होते. न्यायाचा विचार केवळ गुन्ह्याला शिक्षा असा न करता वेगळा काही असू शकतो, यावर त्यांचा दृढ विश्वास होता. त्यांच्या या विचारमूल्य आणि ऐतिहासिक कार्यामुळे त्यांना १९९३ मध्ये शांततेसाठीच्या नोबेल पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. तर १९९० मध्ये भारत सरकारने त्यांना भारतरत्न हा देशातील सर्वोच्च मानाचा पुरस्कार देऊन गौरविले आहे.
कौटुंबिक पाश्र्वभूमी
नेल्सन रोहिल्हाला मंडेला यांचा जन्म १८ जुलै १९१८ साली केप प्रांताच्या कुनु त्रांसकेई (मवेजा)
गावात झाला. मंडेला यांचे वडील गेडला हेनरी गावाचे प्रधान होते. त्यांच्या कुटुंबाचा संबंध शाही कुटुंबाशी होता. मंडेला यांची आई एक मेथडिस्ट ख्रिश्चन होती. मंडेला यांचे शालेय शिक्षण क्लार्क बेरी मिशनरी शाळेत झाले. विद्यार्थी अवस्थेतच त्यांना वर्णभेदाचे चटके सहन करावे लागले. शाळेतच त्यांना सांगितले जायचे की, तुझा रंग काळा आहे, जर तू ताठ मानेने चाललास तर तुला अटक होऊ शकते. अशा अनेक अपमानजनक गोष्टींचा त्यांच्या मनावर
खोलवर परिणाम झाला. मंडेला यांनी हेल्डटाऊन येथून पदवी घेतली. केवळ काळ्या लोकांसाठी असलेले ते महाविद्यालय होते. त्याशिवाय त्यांनी अफ्रिकेतील युनिव्हर्सिटी ऑफ फोर्ट हेयर, लंडन युनिव्हर्सिटी आणि युनिव्हर्सिटी ऑफ विटवाटरसॅरेंडमध्ये उच्च शिक्षण झाले. १९४० पर्यंत नेल्सन आणि ऑलिवर आपल्या
विद्रोही राजकीय विचारांच्या कारणाने महाविद्यालयात चर्चेत होते त्यामुळेच त्यांना महाविद्यालयातून बाहेर करण्यात आले. त्यानंतर त्यांनी जोहान्सबर्ग गाठले. तिथे त्यांनी एक नोकरी मिळविली. मात्र नोकरी करीत असताना त्यांना काळे असल्यामुळे रोजच अपमानाचे चटके सहन करावे लागत. १९४४ मध्ये त्यांनी त्यांचा मित्र वाल्टर सिसुलू यांची बहिण इव्हलिन एनतोको मेस यांच्याशी विवाह केला. त्यानंतर त्यांनी विनी मंडेला आणि नंतर ग्रेसा माशेलसोबत विवाह केला. विनी मंडेलांशी त्यांचे जास्त काळ पटले नाही कारण विनी मंडेलाला अधिक राजकीय महत्त्वाकांक्षा होती त्यामुळे ते वेगळे झाले.
दक्षिण आफ्रिकेचा ‘महात्माङ्क
नेल्सन मंडेला यांनी जीवनभर महात्मा गांधी यांच्या विचार मूल्यांवर वाटचाल केली. मंडेला यांना दक्षिण आफ्रिकेचे महात्मा गांधी म्हणून संबोधले जाते. कारण दोघांच्याही विचारांमध्ये बहुतांशी साम्य होते. १९९९ मध्ये मंडेला यांना अqहसेच्या जागतिक आंदोलनासाठी गांधी-qकग एडवर्ड पुरस्काराने गौरविण्यात आले. त्यांना हा पुरस्कार महात्मा गांधी यांची नात इला गांधी यांच्या हस्ते देण्यात आला होता. मंडेला यांनी तुरुंगात असताना महात्मा गांधी यांच्याशी संबंधित अनेक ग्रंथांचे वाचन केले. मंडेला यांनी आपली संपूर्ण संघर्षमय वाटचाल गांधींनी सांगितलेल्या मार्गावरून केली.
१९९९ मध्ये आपल्या राष्ट्राध्यक्ष पदाचा कार्यकाळ पूर्ण केल्यानंतर मंडेला यांनी सक्रिय राजकारणातून संन्यास घेतला होता. त्यानंतर ते आपल्या जन्मगावी कुनु त्रांसकेई येथे जाऊन आपले आयुष्य शांतपणे व्यतीत करीत होते. जुलै २०१० मध्ये ते सार्वजनिकरित्या लोकांसमोर आले होते. त्यानंतर त्यांच्या फुफ्फुसांमध्ये जंतुसंसर्ग झाला होता त्यामुळे मार्च २०१३ मध्ये त्यांना उपचारासाठी प्रीटोरिया हॉस्पिटलमध्ये दाखल करण्यात आले होते. त्यांची प्रकृती सुधारली होती. मात्र पुन्हा त्रास होऊ लागल्याने जूनमध्ये त्यांना हॉस्पिटलमध्ये दाखल केले होते. त्यांच्या प्रकृतीबद्दल सा-या जगातून qचता व्यक्त केली जात होती. ठिकठिकाणी मंडेला यांचे प्राण वाचावेत म्हणून प्रार्थना केल्या जात होत्या. अखेर शुक्रवारी त्यांची प्राणज्योत मालवली. त्यांच्या निधनाने जगभरातून शोक प्रतिक्रिया व्यक्त केल्या जात
आहेत. मंडेला यांच्या निधनाने इतिहास रचणा-या एका क्रांतिकारी पर्वाचा अन्त झाला आहे. अशा या थोर नेत्यास त्रिवार अभिवादन !
No comments:
Post a Comment